ريشه‌شناسي چند نام ايراني
در اين مقاله، با گونه‌هاي كهن و نو، معنا و ريشه‌شناسي چند نام ايراني آشنا خواهيد شد:
1) اورمزد
به اوستايي: اهورَ مزداه (Ahura Mazdah) * به پارسي باستان: اورَ مزداه (Aura Mazdah) * به پهلوي: اهرمزد (Ohrmazd) * به فارسي: اورمزد (Urmazd) / هرمزد (Hormozd) / هرمز (Hormoz) * به ارمني: ارمزد (Aramazd) * به تلفظ يوناني: Oromazdes * به معناي: هستي بخش- داناي بزرگ؛ سرور دانا
ريشه‌شناسي: Ahura (= هستي بخش؛ از ريشه‌ي ah- : هستن، بودن) + Mazdah (= داناي بزرگ؛ Maz: بزرگ + Dah: دانا).
2) زرتشت
به اوستايي: زرثوشتر (Zarathushtra) * به پارسي باستان: زراوشتر (Zaraushtra) * به پهلوي: زرتخشت (Zartokhsht) / زرتوشت (Zartuaht) * به فارسي: زراتشت، زرتشت، زردشت * به معناي: [داراي] شتر پير.
ريشه‌شناسي: Zara (= پير، فرتوت؛ از ريشه‌ي zar- : پير بودن) + Ushtra (= شتر).
3) مهر
به اوستايي: ميثرَ (Mithra) * به پارسي باستان: ميسَ (Misa) / ميترَ (Mitra) * به سنسكريت: ميترَ (Mitra) * به پهلوي: ميهر (Mihr) * به فارسي: مهر * در يوناني: Mithras * به معناي: پيوند دهنده، پيمان.
ريشه‌شناسي: Mithra (= پيوند دهنده؛ از ريشه‌ي maeth- : پيوستن، پيوند دادن، يگانه شدن).
4) جمشيد
به اوستايي: ييمَ خش‌اتَ (Yima-Khshaeta) * به سنسكريت: يمَ (Yama) * به پهلوي: جم شت (Jam-shet) * به فارسي: جم- شيد (جمشيد) * به معناي: همزاد درخشان.
ريشه‌شناسي: Yima (= همزاد، جفت) + Khshaeta (= درخشان؛ از ريشه‌ي Khshi- : درخشيدن، تابيدن).
5) بهمن
به اوستايي: وهومنَ (Vohumanah) * به پهلوي: وهمن (Vahman) * به فارسي: بهمن، هومن * به معناي: منش نيك.
ريشه‌شناسي: Vohu (= نيك؛ از ريشه‌ي vangh- : نيك دانستن، دوست داشتن) + Manah (= منش، انديشه؛ از ريشه‌ي man- : انديشيدن، باور داشتن).
6) آرش
به اوستايي: ارخشَ (Erekhsha) * به پهلوي: Eresh * به فارسي: آرش * به معناي: درخشنده.
ريشه‌شناسي: Erekhsha (= درخشنده؛ از ريشه‌ي khshi- : درخشيدن، تابيدن).
7) خسرو
به اوستايي: هاُسروه (Haosravah) * به پهلوي: هوسرو (Husraw) * به فارسي: خسرو * به معناي: نيك آوازه؛ داراي شهرت خوب.
ريشه‌شناسي: Hao (= خوب، نيك؛ از ريشه‌ي vangh- : نيك دانستن، دوست داشتن) + Sravah (= آوازه، شهرت؛ از ريشه‌ي sru- : آوازه يافتن، نام‌دار شدن).
8) رستم
به اوستايي: راُستَ تخمَ (Raosta-takhma) * به پهلوي: ردستهم (Rodastahm) * به فارسي: رستم * به معناي: پهلوان باليده.
ريشه‌شناسي: Raosta (= باليده، رُسته؛ از ريشه‌ي raodh- : باليدن، رُستن) + Takhma (= دلير، پهلوان؛ از ريشه‌ي tak- : دلير بودن، تاختن).
9) داريوش
به پارسي باستان: داريَ وهو (Daraya-vahu) * به فارسي: داريوش * در يوناني: Darius * به معناي: دارنده‌ي نيكي.
ريشه‌شناسي: Daraya (= دارا، دارنده) + Vahu (نيكي، خوبي).
10) اردشير
به پارسي باستان: ارت خشسَ (Arta-khshasa) * به پهلوي: اردخشير (Ardakhshir) * به فارسي: اردشير * به معناي: پادشاهي [يافته از] ارتَ.
ريشه‌شناسي: Arta (= مينوي نظم و سامان هستي؛ ايزد موكل بر نظم جهان و جامعه؛ راستي) + Khshasa (= پادشاهي، پادشاه؛ از ريشه‌ي khshi- : شهرياري كردن، فرمان‌روا بودن).
1) اورمزد
به اوستايي: اهورَ مزداه (Ahura Mazdah) * به پارسي باستان: اورَ مزداه (Aura Mazdah) * به پهلوي: اهرمزد (Ohrmazd) * به فارسي: اورمزد (Urmazd) / هرمزد (Hormozd) / هرمز (Hormoz) * به ارمني: ارمزد (Aramazd) * به تلفظ يوناني: Oromazdes * به معناي: هستي بخش- داناي بزرگ؛ سرور دانا
ريشه‌شناسي: Ahura (= هستي بخش؛ از ريشه‌ي ah- : هستن، بودن) + Mazdah (= داناي بزرگ؛ Maz: بزرگ + Dah: دانا).
2) زرتشت
به اوستايي: زرثوشتر (Zarathushtra) * به پارسي باستان: زراوشتر (Zaraushtra) * به پهلوي: زرتخشت (Zartokhsht) / زرتوشت (Zartuaht) * به فارسي: زراتشت، زرتشت، زردشت * به معناي: [داراي] شتر پير.
ريشه‌شناسي: Zara (= پير، فرتوت؛ از ريشه‌ي zar- : پير بودن) + Ushtra (= شتر).
3) مهر
به اوستايي: ميثرَ (Mithra) * به پارسي باستان: ميسَ (Misa) / ميترَ (Mitra) * به سنسكريت: ميترَ (Mitra) * به پهلوي: ميهر (Mihr) * به فارسي: مهر * در يوناني: Mithras * به معناي: پيوند دهنده، پيمان.
ريشه‌شناسي: Mithra (= پيوند دهنده؛ از ريشه‌ي maeth- : پيوستن، پيوند دادن، يگانه شدن).
4) جمشيد
به اوستايي: ييمَ خش‌اتَ (Yima-Khshaeta) * به سنسكريت: يمَ (Yama) * به پهلوي: جم شت (Jam-shet) * به فارسي: جم- شيد (جمشيد) * به معناي: همزاد درخشان.
ريشه‌شناسي: Yima (= همزاد، جفت) + Khshaeta (= درخشان؛ از ريشه‌ي Khshi- : درخشيدن، تابيدن).
5) بهمن
به اوستايي: وهومنَ (Vohumanah) * به پهلوي: وهمن (Vahman) * به فارسي: بهمن، هومن * به معناي: منش نيك.
ريشه‌شناسي: Vohu (= نيك؛ از ريشه‌ي vangh- : نيك دانستن، دوست داشتن) + Manah (= منش، انديشه؛ از ريشه‌ي man- : انديشيدن، باور داشتن).
6) آرش
به اوستايي: ارخشَ (Erekhsha) * به پهلوي: Eresh * به فارسي: آرش * به معناي: درخشنده.
ريشه‌شناسي: Erekhsha (= درخشنده؛ از ريشه‌ي khshi- : درخشيدن، تابيدن).
7) خسرو
به اوستايي: هاُسروه (Haosravah) * به پهلوي: هوسرو (Husraw) * به فارسي: خسرو * به معناي: نيك آوازه؛ داراي شهرت خوب.
ريشه‌شناسي: Hao (= خوب، نيك؛ از ريشه‌ي vangh- : نيك دانستن، دوست داشتن) + Sravah (= آوازه، شهرت؛ از ريشه‌ي sru- : آوازه يافتن، نام‌دار شدن).
8) رستم
به اوستايي: راُستَ تخمَ (Raosta-takhma) * به پهلوي: ردستهم (Rodastahm) * به فارسي: رستم * به معناي: پهلوان باليده.
ريشه‌شناسي: Raosta (= باليده، رُسته؛ از ريشه‌ي raodh- : باليدن، رُستن) + Takhma (= دلير، پهلوان؛ از ريشه‌ي tak- : دلير بودن، تاختن).
9) داريوش
به پارسي باستان: داريَ وهو (Daraya-vahu) * به فارسي: داريوش * در يوناني: Darius * به معناي: دارنده‌ي نيكي.
ريشه‌شناسي: Daraya (= دارا، دارنده) + Vahu (نيكي، خوبي).
10) اردشير
به پارسي باستان: ارت خشسَ (Arta-khshasa) * به پهلوي: اردخشير (Ardakhshir) * به فارسي: اردشير * به معناي: پادشاهي [يافته از] ارتَ.
ريشه‌شناسي: Arta (= مينوي نظم و سامان هستي؛ ايزد موكل بر نظم جهان و جامعه؛ راستي) + Khshasa (= پادشاهي، پادشاه؛ از ريشه‌ي khshi- : شهرياري كردن، فرمان‌روا بودن).
